Het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt (NAJK) heeft vandaag tijdens de formatiebesprekingen over stikstof een krachtige oproep gedaan voor duidelijkheid en toekomstperspectief voor jonge boeren en tuinders. Bestuurslid en inhoudelijk expert Merel Straathof vertegenwoordigde de jonge boeren en tuinders in het gesprek met informateur Buma en de partijleiders Jetten (D66) en Bontenbal (CDA).

Jonge boeren willen vooruit, na jarenlange stilstand

NAJK schetste tijdens het overleg de urgentie: We staan al jaren stil en er worden geen keuzes gemaakt die handelingsperspectief geven aan de jonge boeren en tuinders van Nederland. Hierdoor staat de doorontwikkeling van de sector grotendeels stil. Boeren kunnen onvoldoende investeren in verduurzaming en binnen het voedselcluster komt de innovatie onvoldoende op gang. Het is belangrijk dat dit zo snel mogelijk wordt opgelost. Als jonge boeren en tuinders willen we hier de schouders onder zetten.

Oplossing: terug naar duidelijk structuurbeleid

De land- en tuinbouw heeft een grote maatschappelijke meerwaarde maar die moet wel in haar kracht gezet worden. Daarom is het noodzakelijk dat het toekomstige kabinet opnieuw inzet op stevig structuurbeleid voor de land- en tuinbouw. Dat betekent:

• Heldere keuzes over de fysieke, maatschappelijke en milieugebruiksruimte van agrarische ondernemers, nu en op de lange termijn;
• Aandacht voor de internationale concurrentiepositie van Nederlandse boeren binnen Europa en de wereldmarkt.

Helderheid en keuzes nodig voor een toekomstbestendig agrofoodcluster

NAJK maakte in het gesprek duidelijk dat de meerwaarde van een krachtig agrofoodcluster alleen benut kan worden als het kabinet een aantal heldere keuzes maakt. Die keuzes gaan over structuurbeleid voor blijvers en wijkers, stikstof: drie urgente vraagstukken, en uitvoeringskracht: zodat afspraken ook werken in de praktijk. Deze onderdelen zijn verder uitgewerkt in dit document: Inbreng jonge boeren en tuinders in formatie.

Vandaag heeft NAJK, samen met partijen uit de primaire sector, het bedrijfsleven en de onderzoekswereld, een visiedocument gepresenteerd over de toekomst van een ondernemend en innovatief voedselcluster. NAJK gelooft sterk in samenwerking tussen boeren, bedrijven en kennisinstellingen. Het is volgens NAJK cruciaal dat deze coalitie tijdens de formatie gezamenlijk optrekt en zo een duidelijk signaal afgeeft aan onder meer het ministerie van Economische Zaken. Daarom steunt NAJK dit visiedocument. “De formatie én andere ministeries moeten inzien hoe belangrijk ons voedselcluster is — van boer & tuinder tot verwerker tot supermarkt tot onderzoek,” aldus de voorzitter van NAJK.

Zonder regie geen toekomst

Het voedselcluster is goed voor 7% van de Nederlandse economie en investeert jaarlijks fors in innovatie en onderzoek. Volgens NAJK is iedere schakel in dit cluster onmisbaar. “Zonder boeren en tuinders geen innovatie, maar andersom komen wij ook niet verder,” zegt Meijer. “Innovaties moeten bovendien betaald worden én vergunningstechnisch mogelijk zijn. Dat vraagt samenwerking tussen boeren, tuinders, bedrijfsleven en overheid.” Op dit moment is het voedselcluster volgens NAJK een stuurloos schip. Niemand heeft de regie over de koers waarin ondernemers en investeerders zich bewegen. “Voor jonge ondernemers is dat funest,” stelt Meijer. “Wij moeten kunnen investeren in slimme oplossingen die onze bedrijven financieel versterken én helpen bij het aanpakken van uitdagingen.” NAJK vindt dat er een vaste plek voor samenwerking en beleidsafstemming moet komen tussen sector en overheid. Daarom pleit de organisatie voor een nieuw type productschap, zoals het in het visiedocument genoemde Regieorgaan Voedselsysteem (RVS).

Strategie en uitvoering

Om het voedselcluster ook over 10 tot 15 jaar innovatief en ondernemend te houden, zijn nu slimme investeringen nodig en aandacht voor jonge boeren en tuinders. Zij moeten straks de kar gaan trekken. Investeringen die de hele keten versterken én jonge boeren en tuinders helpen hun bestaanszekerheid te vergroten binnen de verduurzamingsopgaven. “Als jonge boeren, tuinders, bedrijven, onderzoekers en overheid dit samen oppakken, kunnen we grote stappen zetten,” zegt Meijer. “Maar dan moet er wel een duidelijk plan zijn én een uitvoeringsorgaan dat het realiseert. Alleen een overheid redt het niet — die legt de rekening uiteindelijk bij de (jonge) boer en tuinder.” NAJK wil dat voorkomen en gebruikt dit visiedocument om de samenwerking binnen de keten verder vorm te geven.

Veelgestelde vragen

NAJK heeft een ‘Vraag en antwoord’-document opgesteld voor vragen over het visiedocument over het voorgestelde voedselcluster.

Op 21 oktober is de Bouwsteen Natuur uitgebracht door natuurorganisaties, provincies, gemeenten en waterschappen. In deze bouwsteen zijn afspraken gemaakt over onder andere geborgd natuurbeheer, geborgd natuurherstel en agrarisch natuur en landschapsbeheer.  “Voor het mogelijk maken van vergunningverlening is geborgd natuurherstel erg belangrijk. Deze bouwsteen geeft hier handen en voeten aan en versterkt daarmee de door NAJK getekende Bouwsteen Emissiereductie Landbouw”, stelt Merel Straathof, portefeuillehouder leefomgeving.

Inhoud Bouwsteen Emissiereductie Landbouw

In de Bouwsteen Emissiereductie Landbouw zijn afspraken gemaakt over de volgende zaken:

1. Erkenning dat PAS-melders en interimmers niet kunnen reduceren zonder geldige natuurvergunning.
2. Erkenning dat het bestaansrecht van de sector net zo zwaar weegt als het natuurbelang.
3. Steun voor oplossing legalisering van PAS-melders en interimmers door hun huidige uitstoot als basis te nemen voor een vergunning.
4. Steun voor de omslag naar doelsturing in het stikstofbeleid.
5. Steun voor uitvoerbaar structuurbeleid, waarin zowel boeren die door willen als boeren die vrijwillig stoppen goed worden ondersteund.
6. Het realiseren van additionaliteit (een plan waarin wordt aangetoond en geborgd dat de natuur niet verslechtert), zodat intern en extern salderen weer kan plaatsvinden.

Verantwoordelijkheid natuurorganisaties

Met deze afspraken worden natuurorganisaties goed gemonitord op hun prestaties in natuurbeheer en daarmee natuurherstel. Het is belangrijk dat er sancties zijn wanneer natuurorganisaties onvoldoende beheer of herstel toepassen in natuurgebieden. Hier zijn zij aan zet om te werken aan een natuur die niet verslechtert.

Samenhang natuurherstel en emissiereductie

Om weer vergunningen te kunnen verlenen, is een combinatie van geborgde emissiereductie én geborgd natuurbeheer en -herstel randvoorwaardelijk. Met beide bouwstenen wordt hier invulling aan gegeven. De Bouwsteen Emissiereductie Landbouw borgt emissiereductie. De Bouwsteen Natuur borgt natuurbeheer en herstel. “Met deze afspraken zijn we weer een stap dichter bij een toekomst voor PAS-melders en interimmers,” aldus Straathof.

Demissionair minister Keijzer heeft afgelopen vrijdag het ontwerp van de Nota Ruimte gepubliceerd. Dit document benoemt keuzes en biedt richting voor beslissingen over grote ruimtelijke uitdagingen, variërend van landbouw en natuur tot woningbouw, economie en veiligheid. Dit ontwerp is een laatste stap richting de definitieve Nota Ruimte. “Het kabinet erkent de functie en meerwaarde van landbouw, maar de uiteindelijke keuzes geven hier geen invulling aan”, aldus Merel Straathof, portefeuillehouder Leefomgeving.

NAJK is voorstander van een Nota Ruimte, omdat dit duidelijkheid kan geven over wat een ondernemer wel of niet kan in zijn omgeving. Essentieel hierbij is dat de nota onderbouwde keuzes maakt in de verdeling van de schaarse ruimte. Oftewel, welke sector krijgt welke ruimte, waarom, en wat zijn hiervan de consequenties voor Nederland?

Het ontwerp maakt duidelijk welke functie en meerwaarde het kabinet de landbouw toekent. De sector is een belangrijke speler op nationaal en internationaal niveau, beschikt over een goed ontwikkelde (kennis)infrastructuur en levert een cruciale bijdrage aan verschillende maatschappelijke waarden. Ook erkent het kabinet dat ruimtelijke keuzes nodig zijn om voldoende ruimte te behouden voor een sterke, veerkrachtige landbouwsector.

Toch blijft het volgens NAJK bij erkenning. Het voorgestelde afwegingskader dat moet zorgen voor een beperkte omzetting van landbouwgrond naar andere functies wordt niet juridisch geborgd en mag nadrukkelijk geen vertraging veroorzaken bij grote ruimtelijke opgaven. Met woorden erkent het kabinet de waarde van landbouw, maar in de praktijk ontbreekt de juridische borging om die waarde echt te beschermen.

Nederland vervult wereldwijd een sleutelrol binnen het agrocluster. Tegelijkertijd is de landbouw van oudsher netto-leverancier van ruimte. Volgens NAJK is de tijd aangebroken om strategische en juridisch geborgde keuzes te maken in het ruimtelijk domein. “Willen we agroclusters in de benen houden, dan moeten we ook de benodigde omvang hiervoor in stand houden,” stelt Straathof. Dat betekent niet alleen ruimteclaims voor natuur, woningbouw of industrie, maar óók een duidelijke geborgde ruimteclaim voor de landbouw. Rekening houdend met opgaven zoals waterkwaliteit en klimaat en met de landbouw in brede zin: van akkerbouw tot graasdierbedrijven en van productieve graslanden tot varkenshouderij.

De komende periode onderzoekt NAJK of het ontwerp voldoende invulling geeft aan haar behoefte voor strategische keuzes. Via de reguliere consultatieprocedure volgt een officiële reactie. Jonge boeren en tuinders willen door met het ontwikkelen van hun bedrijven en hebben het recht om te weten of hun plannen passen in de ruimte die de overheid hen biedt.

Naast de miljoenennota en troonrede heeft het kabinet deze week ook haar vervolg gepresenteerd op het startpakket om Nederland van het stikstofslot te krijgen. De Kamerbrief ‘Vervolgpakket Nederland van het slot’ geeft op hoofdlijnen invulling aan het budget van totaal 5,6 miljard euro en concretiseert zaken als doelsturing en borging. “De gemaakte keuzes krijgen in de brief meer vorm, maar zijn onvoldoende om vergunningverlening weer op gang te brengen.” aldus Merel Straathof, portefeuillehouder Leefomgeving.

Positieve ontwikkeling in doelsturingssystematiek

Minister Wiersma benadrukt in het vervolgpakket het belang van doelsturing en de ontwikkeling hiervan. De komende periode wil de bewindsvrouw de KPI-systematiek, het monitoringssysteem en het toezicht- en  handhavingsregime uitwerken. NAJK is blij te zien dat het kabinet voornemens is om door te pakken op deze ontwikkeling. Als het aan NAJK ligt blijft doelsturing de basis voor emissiereductie in de veehouderij, hoe een volgend kabinet er ook uit zal zien.

De ontwikkeling van een goede structuur voor doelsturing kost tijd. “Als we met boeren, het bedrijfsleven en de overheid toe willen werken naar een geborgde en geslaagde doelsturingssystematiek is het van belang vandaag nog te starten met de uitwerking hiervan.” roept Straathof op. NAJK zet zich in om de bescherming van data, publiek-private samenwerking in de vorm van productschappen, een transparante aanpak voor handhaving en heldere en haalbare bedrijfsspecifieke doelen onderdeel te laten zijn van deze uitwerking.

Borging

Reductie van stikstofuitstoot in Nederland is essentieel voor het legaliseren van PAS-melders en interimmers en om vergunningverlening weer op gang te krijgen. Voor NAJK is het daarom van groot belang dat emissiereductie geborgd wordt. Een hedendaags referentiemoment maakt het mogelijk dat PAS-melders en interimmers niet langer dertig jaar terug hoeven in de tijd voor hun vergunningsreferentie, maar kunnen uitgaan van het heden. Wil je dit referentiemoment kunnen gebruiken, dan wil je zeker weten dat alles wat vandaag uitstoot in de toekomst daadwerkelijk vermindert.

De minister stelt in haar brief voor om voor alle sectoren op sectorniveau concrete streefwaarden voor 2030 en einddoelen voor 2035 op te nemen in de ‘Spoedwet vervangen omgevingswaarde stikstof’. Voor landbouw geldt dat er bedrijfsplannen opgesteld kunnen worden voor bedrijven die in 2030 achterlopen. Als een bedrijf niet aan de norm voldoet, kunnen maatregelen genomen worden zoals het (tijdelijk) houden van minder dieren of aankopen van extra productierechten. Als zwaarste instrument schrijf de minister voor om productierechten (tijdelijk) in te trekken.

NAJK is positief over deze denklijn, maar vraagt zich wel af of deze aanpak met streefwaarden in 2030 in plaats van haalbare doelen voldoende is om vergunningverlening tijdig weer op gang te krijgen. NAJK vindt hierbij wel van belang dat de randvoorwaarden hiervoor, zoals het voltooien van legalisatie en vergunningverlening weer mogelijk  is. Anders zijn doelen op wat voor termijn dan ook onhaalbaar. “Zo hebben wij dit ook in het Bouwstenendocument opgenomen” aldus Straathof.

Oplossing PAS-melders en interimmers ontbreekt

Zorgelijk kijkt NAJK naar het ontbreken van alleen al de benoeming van PAS-melders en interimmers. Aan legalisatie van deze bedrijven wordt in de brief geen aandacht geschonken. Ook het vervolgpakket biedt dus geen oplossing voor deze ondernemers. De beperkte aandacht voor deze bedrijven in de brief, samen met de huidige voorstellen voor de wijziging omgevingswet (Maatwerk aanpak PAS-projecten) doet NAJK afvragen hoe hoog dit op de prioriteitenlijst van het kabinet staat.

Blij met budget, tijd voor plannen

De minister maakt 2,6 miljard euro beschikbaar voor het vervolgpakket. Dit zorgt ervoor dat het totale budget neer komt op 5,6 miljard incidenteel en 500 miljoen per jaar structureel. Dit wordt ingezet voor o.a. de ontwikkeling van doelsturing, de extensiveringsregeling, de vestigingssteun en opkoopregelingen. NAJK is blij met de toezegging van het budget en de verdeling hiervan en roept het kabinet op om samen met de sector snel werk te maken van concrete plannen voor de besteding van het beschikbare budget. Alleen door vandaag te starten met duidelijke keuzes en gezamenlijke afspraken kan het geld effectief worden ingezet voor doelsturing, verduurzaming en toekomstperspectief voor jonge boeren en tuinders.” aldus Straathof.