Demissionair minister Keijzer heeft afgelopen vrijdag het ontwerp van de Nota Ruimte gepubliceerd. Dit document benoemt keuzes en biedt richting voor beslissingen over grote ruimtelijke uitdagingen, variërend van landbouw en natuur tot woningbouw, economie en veiligheid. Dit ontwerp is een laatste stap richting de definitieve Nota Ruimte. “Het kabinet erkent de functie en meerwaarde van landbouw, maar de uiteindelijke keuzes geven hier geen invulling aan”, aldus Merel Straathof, portefeuillehouder Leefomgeving.

NAJK is voorstander van een Nota Ruimte, omdat dit duidelijkheid kan geven over wat een ondernemer wel of niet kan in zijn omgeving. Essentieel hierbij is dat de nota onderbouwde keuzes maakt in de verdeling van de schaarse ruimte. Oftewel, welke sector krijgt welke ruimte, waarom, en wat zijn hiervan de consequenties voor Nederland?

Het ontwerp maakt duidelijk welke functie en meerwaarde het kabinet de landbouw toekent. De sector is een belangrijke speler op nationaal en internationaal niveau, beschikt over een goed ontwikkelde (kennis)infrastructuur en levert een cruciale bijdrage aan verschillende maatschappelijke waarden. Ook erkent het kabinet dat ruimtelijke keuzes nodig zijn om voldoende ruimte te behouden voor een sterke, veerkrachtige landbouwsector.

Toch blijft het volgens NAJK bij erkenning. Het voorgestelde afwegingskader dat moet zorgen voor een beperkte omzetting van landbouwgrond naar andere functies wordt niet juridisch geborgd en mag nadrukkelijk geen vertraging veroorzaken bij grote ruimtelijke opgaven. Met woorden erkent het kabinet de waarde van landbouw, maar in de praktijk ontbreekt de juridische borging om die waarde echt te beschermen.

Nederland vervult wereldwijd een sleutelrol binnen het agrocluster. Tegelijkertijd is de landbouw van oudsher netto-leverancier van ruimte. Volgens NAJK is de tijd aangebroken om strategische en juridisch geborgde keuzes te maken in het ruimtelijk domein. “Willen we agroclusters in de benen houden, dan moeten we ook de benodigde omvang hiervoor in stand houden,” stelt Straathof. Dat betekent niet alleen ruimteclaims voor natuur, woningbouw of industrie, maar óók een duidelijke geborgde ruimteclaim voor de landbouw. Rekening houdend met opgaven zoals waterkwaliteit en klimaat en met de landbouw in brede zin: van akkerbouw tot graasdierbedrijven en van productieve graslanden tot varkenshouderij.

De komende periode onderzoekt NAJK of het ontwerp voldoende invulling geeft aan haar behoefte voor strategische keuzes. Via de reguliere consultatieprocedure volgt een officiële reactie. Jonge boeren en tuinders willen door met het ontwikkelen van hun bedrijven en hebben het recht om te weten of hun plannen passen in de ruimte die de overheid hen biedt.

Naast de miljoenennota en troonrede heeft het kabinet deze week ook haar vervolg gepresenteerd op het startpakket om Nederland van het stikstofslot te krijgen. De Kamerbrief ‘Vervolgpakket Nederland van het slot’ geeft op hoofdlijnen invulling aan het budget van totaal 5,6 miljard euro en concretiseert zaken als doelsturing en borging. “De gemaakte keuzes krijgen in de brief meer vorm, maar zijn onvoldoende om vergunningverlening weer op gang te brengen.” aldus Merel Straathof, portefeuillehouder Leefomgeving.

Positieve ontwikkeling in doelsturingssystematiek

Minister Wiersma benadrukt in het vervolgpakket het belang van doelsturing en de ontwikkeling hiervan. De komende periode wil de bewindsvrouw de KPI-systematiek, het monitoringssysteem en het toezicht- en  handhavingsregime uitwerken. NAJK is blij te zien dat het kabinet voornemens is om door te pakken op deze ontwikkeling. Als het aan NAJK ligt blijft doelsturing de basis voor emissiereductie in de veehouderij, hoe een volgend kabinet er ook uit zal zien.

De ontwikkeling van een goede structuur voor doelsturing kost tijd. “Als we met boeren, het bedrijfsleven en de overheid toe willen werken naar een geborgde en geslaagde doelsturingssystematiek is het van belang vandaag nog te starten met de uitwerking hiervan.” roept Straathof op. NAJK zet zich in om de bescherming van data, publiek-private samenwerking in de vorm van productschappen, een transparante aanpak voor handhaving en heldere en haalbare bedrijfsspecifieke doelen onderdeel te laten zijn van deze uitwerking.

Borging

Reductie van stikstofuitstoot in Nederland is essentieel voor het legaliseren van PAS-melders en interimmers en om vergunningverlening weer op gang te krijgen. Voor NAJK is het daarom van groot belang dat emissiereductie geborgd wordt. Een hedendaags referentiemoment maakt het mogelijk dat PAS-melders en interimmers niet langer dertig jaar terug hoeven in de tijd voor hun vergunningsreferentie, maar kunnen uitgaan van het heden. Wil je dit referentiemoment kunnen gebruiken, dan wil je zeker weten dat alles wat vandaag uitstoot in de toekomst daadwerkelijk vermindert.

De minister stelt in haar brief voor om voor alle sectoren op sectorniveau concrete streefwaarden voor 2030 en einddoelen voor 2035 op te nemen in de ‘Spoedwet vervangen omgevingswaarde stikstof’. Voor landbouw geldt dat er bedrijfsplannen opgesteld kunnen worden voor bedrijven die in 2030 achterlopen. Als een bedrijf niet aan de norm voldoet, kunnen maatregelen genomen worden zoals het (tijdelijk) houden van minder dieren of aankopen van extra productierechten. Als zwaarste instrument schrijf de minister voor om productierechten (tijdelijk) in te trekken.

NAJK is positief over deze denklijn, maar vraagt zich wel af of deze aanpak met streefwaarden in 2030 in plaats van haalbare doelen voldoende is om vergunningverlening tijdig weer op gang te krijgen. NAJK vindt hierbij wel van belang dat de randvoorwaarden hiervoor, zoals het voltooien van legalisatie en vergunningverlening weer mogelijk  is. Anders zijn doelen op wat voor termijn dan ook onhaalbaar. “Zo hebben wij dit ook in het Bouwstenendocument opgenomen” aldus Straathof.

Oplossing PAS-melders en interimmers ontbreekt

Zorgelijk kijkt NAJK naar het ontbreken van alleen al de benoeming van PAS-melders en interimmers. Aan legalisatie van deze bedrijven wordt in de brief geen aandacht geschonken. Ook het vervolgpakket biedt dus geen oplossing voor deze ondernemers. De beperkte aandacht voor deze bedrijven in de brief, samen met de huidige voorstellen voor de wijziging omgevingswet (Maatwerk aanpak PAS-projecten) doet NAJK afvragen hoe hoog dit op de prioriteitenlijst van het kabinet staat.

Blij met budget, tijd voor plannen

De minister maakt 2,6 miljard euro beschikbaar voor het vervolgpakket. Dit zorgt ervoor dat het totale budget neer komt op 5,6 miljard incidenteel en 500 miljoen per jaar structureel. Dit wordt ingezet voor o.a. de ontwikkeling van doelsturing, de extensiveringsregeling, de vestigingssteun en opkoopregelingen. NAJK is blij met de toezegging van het budget en de verdeling hiervan en roept het kabinet op om samen met de sector snel werk te maken van concrete plannen voor de besteding van het beschikbare budget. Alleen door vandaag te starten met duidelijke keuzes en gezamenlijke afspraken kan het geld effectief worden ingezet voor doelsturing, verduurzaming en toekomstperspectief voor jonge boeren en tuinders.” aldus Straathof.

NAJK heeft kennisgenomen van het initiatiefwetsvoorstel grondgebondenheid van NSC-Kamerlid Holman dat op 1 september is gepubliceerd. Samen met de klankbordgroep melkvee van NAJK wordt de inhoud zorgvuldig bestudeerd, waarna NAJK via de reguliere consultatieroute een inhoudelijke reactie zal indienen.

Grondgebondenheid in de politiek   

Hoewel het Kabinet demissionair is en de verkiezingen naderen, heeft minister Wiersma al aangegeven te werken aan een invulling voor grondgebondenheid. We zien dat het thema grondgebondenheid inmiddels toenemende mate politieke steun krijgt. Dit initiatiefwetsvoorstel is een eerste invulling, maar er leven nog veel vragen, bijvoorbeeld hoe dit zich verhoudt tot doelsturing. Indien er een brede Kamermeerderheid is, richt NAJK zich met name op een uitwerking die werkbaar is voor jonge boeren.

 ‘We zullen het voorstel inhoudelijk beoordelen waarbij oog voor regionale verschillen en ontwikkelruimte voor agrarisch ondernemerschap cruciaal is voor ons,’ aldus Amber Laan – portefeuillehouder melkveehouderij

Uitgangspunten jonge boeren

Bij het beoordelen van onze inhoudelijke reactie toetsen wij het voorstel aan drie kernvragen:

1. Is het voorstel uitvoerbaar voor jonge boeren?
2. Worden jonge boeren voldoende ondersteund?
3. Draagt het voorstel bij aan langetermijnperspectief voor jonge agrarische ondernemers?

 

De Europese Commissie presenteerde op 16 juli haar voorstellen voor het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) 2028–2034 en het Meerjarig Financieel Kader (MFK), de Europese meerjarenbegroting. Deze plannen zijn van grote betekenis voor jonge boeren en tuinders in heel Europa: zij bepalen in grote lijnen welke steun, ontwikkelkansen en beleidsruimte er de komende jaren vanuit Brussel beschikbaar zijn.

NAJK is gematigd positief over de richting van de voorstellen, maar ziet ook duidelijke zorgen. Het positieve nieuws is dat Eurocommissaris Hansen expliciet heeft aangekondigd dat het budget voor jonge boeren binnen het GLB verdubbeld wordt: van 3% naar 6% ten opzichte van de huidige percentages. Met deze verdubbeling komt er aanzienlijk meer ruimte om jonge boeren gericht te ondersteunen bij bedrijfsovername, investeringen en innovatie.

 Tegelijkertijd is het totale GLB-budget in deze voorstellen lager dan in de huidige periode. Dat is zorgwekkend, zeker gezien de grote maatschappelijke opgaven die op het landbouwbeleid afkomen, zoals klimaatverandering, dierenwelzijn en de waterkwaliteit. De verlaging treft met name de budgetten die nu zijn ondergebracht in pijler 2, het onderdeel dat zich juist richt op plattelandsontwikkeling — juist daar waar veel regelingen voor jonge boeren, innovatie en duurzame ontwikkeling worden ondergebracht.

 Daarnaast dreigt het gemeenschappelijke karakter van het GLB verder te verwateren. In de nieuwe voorstellen krijgen lidstaten opnieuw veel ruimte voor eigen interpretatie en nationale invulling. Daarmee wordt het risico op een ongelijk speelveld tussen boeren in verschillende EU-landen groter. Een Nederlandse boer zou hierdoor met strengere eisen kunnen worden geconfronteerd dan zijn collega over de grens. NAJK vindt dat onacceptabel: het GLB moet boeren in Europa gelijke kansen bieden.

 Inzet jonge boeren lijkt resultaat te hebben

De afgelopen maanden heeft NAJK, samen met Europese collega-organisaties zoals CEJA, intensief ingezet op een toekomstgericht landbouwbeleid waarin jonge boeren centraal staan. Er is gesproken met Europarlementariërs, Kamerleden, ministeries en maatschappelijke organisaties. Een eerste analyse van de vandaag gepresenteerde voorstellen laat zien dat deze inzet effect heeft gehad.

“Het is positief dat Europa generatievernieuwing en jonge boeren nu expliciet benoemt als prioriteit binnen het GLB,” zegt Gerben Boom, portefeuillehouder Internationaal bij NAJK. “En de verdubbeling van het budget voor jonge boeren is echt een belangrijke erkenning. Tegelijkertijd moeten we realistisch blijven: veel hangt nu af van hoe Nederland deze ruimte gaat benutten. Zonder een krachtige nationale invulling die oog heeft voor een gelijk speelveld in Europa blijven het mooie woorden.”

 Oproep aan Den Haag: benut de ruimte, voorkom ongelijkheid

NAJK roept het ministerie van LVVN, Financiën en de leden van de Tweede Kamer op om de geboden ruimte in de Europese voorstellen om te zetten in concrete, praktische maatregelen binnen het Nationaal Strategisch Plan. Daarbij is het essentieel dat jonge boeren en tuinders optimaal profiteren van de verdubbeling van het budget waardoor bedrijfsovernames weer makkelijker worden. Tegelijkertijd moet worden voorkomen dat Nederland met extra nationale eisen het speelveld voor Nederlandse boeren oneerlijk zwaarder maakt dan dat van collega’s in andere lidstaten.

Alleen met een goed doordacht NSP, dat kansen biedt én het gelijke speelveld bewaakt, kunnen jonge boeren echt verder. NAJK zal de voorstellen de komende periode verder analyseren en het gesprek voortzetten met Nederlandse en Europese beleidsmakers. Het doel is helder: een landbouwbeleid dat jonge boeren en tuinders niet alleen noemt, maar ook echt verder helpt.

‘Jonge boeren willen vooruit – dit voorstel biedt perspectief’

NAJK presenteert vandaag het Stikstofvoorstel dat gezamenlijk is opgesteld met alle provincies (IPO), gemeenten (VNG), waterschappen (UvW) en LTO Nederland. Dit voorstel vormt een belangrijke eerste bouwsteen voor het terugdringen van stikstofuitstoot, het op gang brengen van vergunningverlening en het reduceren van stikstofemissies. “Jonge boeren en tuinders willen door en aan een oplossing werken, maar dat kunnen ze niet alleen. We zijn blij dat we provincies, gemeenten en waterschappen hebben overtuigd van onze inhoud. Zij steunen onze positie en versterken daarmee de toekomstgerichte belangen van jonge boeren en tuinders in Den Haag,” aldus Roy Meijer, voorzitter NAJK.

Erkenning voor problemen jonge boer en tuinder

De grote meerwaarde van dit voorstel is dat alle lagere overheden belangrijke knelpunten erkennen. Zo vinden zij dat PAS-melders en interimmers al jaren onterecht in de kou staan en gelegaliseerd moeten worden. “Dat lijkt logisch, maar bijvoorbeeld het legaliseren van interimmers is in het kabinet nog geen gelopen race,” aldus Meijer. Ook erkennen deze overheden dat deze groepen vastzitten en pas kunnen reduceren met een geldige Natuurbeschermingswetvergunning. NAJK is blij dat deze constatering nu ook vanuit de overheid komt. Daarnaast erkennen de partijen dat in Natura2000-zones het bestaansrecht van de sector net zo zwaar weegt als het natuurbelang. “Dit is een helder en belangrijk signaal voor ondernemers die zich daar bevinden,” stelt Meijer.

Steun voor oplossingen voor ondernemers die door willen

In dit voorstel wordt een oplossingsrichting aangedragen waarbij PAS-melders en interimmers niet langer dertig jaar terug hoeven voor hun vergunningsreferentie, maar kunnen uitgaan van het heden. Legalisering blijft nu uit, omdat veel bedrijven zich sinds die tijd te goeder trouw hebben ontwikkeld en daardoor niet meer passen in de oude referentie. NAJK vindt het onbegrijpelijk dat bestaande emissies niet gelegaliseerd worden, terwijl hun depositie al is meegenomen in stikstofberekeningen. “Legaliseer je deze bedrijven met hun feitelijke gebruik, dan komt er geen gram depositie bij. Sterker nog, door legalisatie gaat de depositie afnemen, omdat deze bedrijven met een natuurbeschermingswetvergunning in de hand in staat worden gesteld om te reduceren,” aldus Meijer. Daarnaast moet vergunningverlening weer op gang komen voor ondernemers met een Natuurbeschermingswetvergunning, want ook deze bedrijven zitten inmiddels vast. NAJK is vooral blij dat lagere overheden dit erkennen en samen met de ondertekenaars aan deze oplossing willen werken.

Daarnaast steunen de lagere overheden de omslag naar doelsturing in het stikstofbeleid. In het voorstel is afgesproken dat na wettelijke verankering provincies en gemeenten het maatregelenbeleid, zoals verplichte voer- of stalmaatregelen, vervangen door emissiereductie op basis van doelsturing. “Ondernemers komen aan het roer van hun eigen emissiereductie en kunnen zelf de maatregelen kiezen die zij hiervoor nodig achten. Doelsturing is hiermee een blijvertje, ondanks de val van dit kabinet,” stelt Meijer. Elke ondernemer wordt verantwoordelijk voor het behalen van het tussendoel in 2030 en het hoofddoel in 2035. Dit gebeurt op basis van een absolute norm, niet met een reductiepercentage, zodat wordt voorkomen dat zij die al veel emissies hebben gereduceerd benadeeld worden.

Een belangrijk element voor NAJK is dat dit voorstel een uitvoerbaar structuurbeleid bevat waarin zowel boeren die door willen als boeren die vrijwillig stoppen goed worden ondersteund. Er komt aandacht voor betere stoppersregelingen, fiscale stimulansen voor blijvers en ruimte in het ruimtelijk beleid – zoals nieuwvestiging bij bedrijfsverplaatsing en vergroting van bouwblokken. Ook wordt gepleit voor nieuwe publiek/private samenwerkingen waarin boeren, bedrijfsleven en overheden samen emissiereductie vormgeven. “Alleen samen kunnen we dit vormgeven. Enkel een overheid gaat dit niet voor elkaar krijgen,” aldus Meijer. Hiervoor is veel rijksbudget nodig om ondernemers te stimuleren in de juiste investeringen.

Impact door samenwerking

NAJK herkent in dit voorstel veel van haar eigen stikstofinzet en is mede-initiatiefnemer. Door samen op te trekken met overheden en belangenorganisaties wordt de boodschap sterker in politiek Den Haag, richting ministeries en bij de formatietafel. “Onze leden willen geen stilstand meer, maar duidelijkheid en een eerlijke kans op een toekomst. Dit voorstel sluit aan op wat wij al vaker hebben ingebracht. Doordat we nu met drie van de vier overheidslagen en LTO samen optrekken, staan we sterker en vergroten we de kans dat dit echt wordt opgepakt in Den Haag,” zegt Meijer. Daarom heeft het NAJK-bestuur, bestaande uit alle provinciale AJK’s, besloten dit voorstel te steunen.

Vervolgstappen

Dit voorstel is de eerste bouwsteen. “Het is nu aan minister Wiersma en het kabinet om deze handreiking op te pakken voor het startpakket, dat de minister na de zomer aan de Tweede Kamer wil presenteren. Politieke partijen kunnen ook profiteren van dit breed gedragen voorstel voor hun verkiezingsprogramma’s,” zegt Meijer. NAJK ziet kansen in de nieuwe formatie. Omdat zoveel overheden en LTO het steunen, kunnen formerende partijen dit voorstel niet negeren,” besluit Meijer.

NAJK blijft betrokken bij de inhoud en uitwerking en zal het perspectief van jonge boeren en tuinders bij elke stap blijven verdedigen.