Als kleine jongen wilde ik met dieren werken en trekker rijden. Later het bedrijf van mijn ouders overnemen. Nu, inmiddels ons gezinsbedrijf, wil ik het bedrijf ook verder ontwikkelen. Dat is in mijn ogen agrarisch ondernemen: een generatie lang met plezier een bedrijf runnen, verbeteren en deze wellicht ‘later’ ook weer overdragen. Bij dit idyllisch beeld hoort continuïteit, voldoening in het werk en trots op het familiebedrijf.

Ambities van jonge boeren zijn gestoeld op continuïteit van het bedrijf en plezier in het werk. Continuïteit betekent echter niet dat er geen sprake is van verandering. Ondernemers zonder plannen ben ik nog niet tegengekomen. Dit varieert van kleine verbeterpunten tot de grootste investeringsplannen. Continuïteit betekent ook meegaan met de tijd. De wereld verandert, techniek verandert en de maatschappij verandert. Van voldoende en goedkoop voedsel naar divers, veilig en maatschappelijk verantwoord geproduceerd. Dat betekent aanpassen. Het agrarisch gezinsbedrijf is daardoor ook geen statisch gegeven. Het bedrijf van vandaag is anders dan het bedrijf gisteren was.

De visie van jonge boeren en tuinders op de toekomst van de landbouw verandert ook. Een sterke landbouw is cruciaal bij het zekerstellen van de voedselvoorziening in de toekomst. Koningin Máxima bevestigde dit twee weken geleden bij de opening van een conferentie bij de Wereldvoedselorganisatie FAO in Rome. Een sterke landbouw betekent juist anticiperen op veranderingen. Kijk bijvoorbeeld naar de ontwikkelingen van de afgelopen 20 jaar in de landbouw. Ik verwacht dat de komende generatie de ontwikkelingen op allerlei vlakken alleen maar sneller zullen gaan. Wat betekent dit voor de landbouw? Hoe kan de jonge generatie hierop anticiperen? Wat betekent dit voor de ontwikkelruimte die jonge landbouwers moeten krijgen? Wat betekent dit voor de traditionele gezinsbedrijven? Vaak wordt de vraag gesteld of het traditionele agrarische gezinsbedrijf zoals wij dat nu kennen nog wel houdbaar zal zijn. NAJK organiseert hierover een groot symposium op 20 november in Utrecht: ‘Van Ambitie naar Traditie’. De aanwezigheid van zowel Koningin Máxima als staatssecretaris Dijksma geeft aan hoe belangrijk verandering en ontwikkeling van agrarische gezinsbedrijven voor Nederland zijn.

Voor mij liggen juist daarin ook het antwoord op de vraag verscholen: ontwikkeling en verandering. Een agrarisch gezinsbedrijf heeft de afgelopen jaren uitstekend bewezen in staat te zijn om in een dynamische omgeving te overleven. Wat mij betreft is het einde van het agrarisch bedrijf dan ook nog niet in zicht. Dat deze bedrijfsvorm anders zal worden, dat het zal veranderen, is overduidelijk. Dit is echter inherent aan het agrarisch gezinsbedrijf.

Zonder paniekerige reacties op marktschommelingen en wet- en regelgeving geloof ik dat elk bedrijf zich geleidelijk aan door moet blijven ontwikkelen. Soms in een stroomversnelling, bijvoorbeeld bij bedrijfsovername. Of met een ingrijpende koerswijziging als dat beter bij de ondernemer past. Stilstand is niet van deze tijd en stilstand betekent achteruitgang. Alles vanuit de ambitie van de ondernemer om het bedrijf te continueren, met plezier te werken en trots te zijn op het bedrijf. Dat is een goede basis voor een sterke landbouw, voor nu en in de toekomst.

Sander Thus
dagelijks bestuur NAJK, portefeuille bedrijfsovername

Ga het bij jezelf eens na: hoe vaak heb je moeten uitleggen waar je dagelijks mee bezig bent? Dat je met liefde en passie werkt in een modern varkensbedrijf waar dierenwelzijn hoog in het vaandel staat? Hoe vaak ben je gestuit op onwetendheid, misverstanden, vooroordelen of kritiek?

Te vaak en onterecht, durf ik te stellen, en dat terwijl er overal wordt gesproken over het belang van maatschappelijk draagvlak en de noodzaak om de veehouderij in Nederland toekomstbestendig te houden. Maatschappelijk draagvlak en ‘de consument’ zijn vaak abstracte begrippen die ver van de gemiddelde ondernemer af lijken te staan: zullen ‘zij’ ooit snappen wat ‘wij’ doen?

Maatschappelijk draagvlak is niet altijd ver weg. Het is de steun die je krijgt uit je directe omgeving als je een aanvraag doet voor een vergunning, het enthousiasme waarmee kinderen aan vriendjes en vriendinnetjes vertellen dat zij thuis een boerderij hebben. Het is ook jouw dorpsgenoot die in de buurtsupermarkt kiest voor jouw product.  Maatschappelijk draagvlak begint dichtbij je bedrijf  en soms lijkt jouw bijdrage daaraan zo klein of vanzelfsprekend dat je het waarschijnlijk niet eens opmerkt.

De kennis over de varkenshouderij, of van andere agrarische sectoren in Nederland, is bij de gemiddelde consument klein. Een aantal decennia geleden had iedereen wel een familielid met een boerderij. Ook stond er op elke boerderij wel een varken. De ontwikkelingen die in loop der jaren hebben plaatsgevonden, zijn echter aan de meeste mensen voorbij gegaan. Zelfs binnen jouw eigen familie! Jouw ooms en tantes, broers en zussen weten waarschijnlijk weinig over de praktijk van alledag.

In het internationale jaar van het gezinsbedrijf wil ik niet alleen kritisch zijn op het gezinsbedrijf, maar ook een belangrijk onderscheidend element onder de aandacht brengen: gezinsbedrijven zijn diep geworteld in de maatschappij. Generaties lang woont en werkt jouw familie in deze omgeving. De omgeving is misschien veranderd, jouw werk ook. De mate waarin je verbonden bent met mensen, jouw familie, jouw dorp, verenigingen en school, waarschijnlijk niet. Als het aankomt op het vergroten van het maatschappelijk draagvlak hebben we daarmee een groot voordeel in handen.

Als belangenbehartigers van de agrarische sector kunnen wij grootse evenementen organiseren om de sector te promoten. Hierbij zijn wij echter niets zonder jouw bijdrage. Op zaterdag 13 en zondag 14 september openen varkensbedrijven hun deuren om met trots te laten zien en te laten ervaren hoe varkens in Nederland gehouden en verzorgd worden. Het is een uitgelezen kans voor varkenshouders om op een laagdrempelige en leuke manier te laten zien wat dagelijkse werkzaamheden zijn, hoe varkens gehouden worden en het gesprek aan te gaan.

Misschien kunnen wij dit jaar, in het internationale jaar van het gezinsbedrijf, de kracht van ons gezin ook nadrukkelijk inzetten: nodig bijvoorbeeld de klasgenoten van jouw kinderen uit om met hun ouders langs te komen, dorpsgenoten via het buurtcentrum, jouw teamgenoten van de sportvereniging, vraag je familie om ook hun vrienden en collega’s uit te nodigen. Wat jij beschouwt als jouw ‘gewone’ netwerk van familie, vrienden en kennissen, is eigenlijk een kostbaar goed: ons draagvlak.

Annet van den Akker
dagelijks bestuur NAJK, portefeuille intensief

Het agrarische bedrijf wordt steeds groter. Zodanig dat het voor jonge ondernemers financieel lastiger wordt om het bedrijf van hun ouders voort te zetten. Ondanks deze zichtbare trend ziet Marijn Dekkers, sectormanager veehouderij bij Rabobank Nederland, nog geen teloorgang van het agrarische gezinsbedrijf.

Tekst: Ellen van den Manacker

Succesfactor

Al zolang het agrarische bedrijf in Nederland bestaat, wordt het van generatie op generatie gerund. Het succes van deze bedrijven schuilt in het gezin: alle gezinsleden hebben hetzelfde doel voor ogen en zijn bereidwillig om mee te helpen dat doel te bereiken. “Het gezin heeft een sterke binding met het bedrijf. Als het nodig is, helpen gezinsleden met werkzaamheden op het bedrijf. Omdat de gezinsbedrijven geen vaste salarissen hoeven te betalen, hebben ze meer veerkracht in een periode van minder goede tijden”, legt Dekkers uit.

Ontwikkelingen

Door de jaren heen heeft het agrarische gezinsbedrijf de nodige ontwikkelingen doorstaan. “Van specialist naar generalist”, zo noemt Dekkers deze evolutie. “Er zijn steeds meer facetten bijgekomen waardoor het agrarische bedrijf is blijven bestaan. Eerst waren boeren heel vakspecifiek, nu zijn het meer ondernemers.”

Overname

Automatisering en schaalvergroting zijn trends die het afgelopen decennium het agrarisch bedrijf passeerden. Landbouwmechanisatie nam langzaamaan het zware werk over en zorgde voor mogelijkheden om met dezelfde arbeid het bedrijf uit te breiden. Volgens het CBS had een doorsnee landbouwbedrijf in 2013 ruim 50 procent meer grond dan in 1995. Deze spurt in omvang zet jonge boeren aan het wikken en wegen: is het financieel voor hen mogelijk om het ouderlijk bedrijf over te nemen? “Er komt een steeds grotere last op de schouders van jonge agrarische ondernemers te liggen”, beaamt Dekkers. “Het is niet minder aantrekkelijk om opvolger te worden van een agrarisch bedrijf, de uitdaging is groter geworden. Er zijn tegenwoordig veel meer aandachtsgebieden dan vroeger. Toen kon je melkveehouder worden als je het werk in de stal leuk vond, nu moet je een hele brede scoop hebben om succes te hebben met je bedrijf.”

Ondernemingsvormen

Een verandering in ondernemingsvormen zoals die nu gebruikelijk zijn, de vennootschap onder firma (vof) en de besloten vennootschap (bv), voorziet Marijn Dekkers niet. “Het gezin zal altijd een stuwende kracht blijven achter het agrarische bedrijf. Dit zorgt voor veerkracht en betrokkenheid. Dat vinden wij als bank ook belangrijk.”

Financiering

Om het overnemen van het agrarische gezinsbedrijf ook in de toekomst mogelijk te maken, is Rabobank op zoek naar nieuwe financieringsvormen. “Op dit moment hebben we daar nog geen kant-en-klare oplossing voor”, vertelt Dekkers.

Tools

Voor ondernemers die met vraagstukken over de toekomst van hun bedrijf kampen, biedt Rabobank de nodige tools aan. Zo kunnen jonge ondernemers het Rabo Opvolgers Perspectief volgen. Een training waarbij samen met de jongeren hun visie op het bedrijf en de toekomst wordt uitgetekend. Ook biedt de Rabobank bedrijfsspecifieke tools aan, zoals de M-Tool voor melkveehouderijbedrijven. Dekkers: “Wij willen enerzijds als bank kennis leveren en anderzijds ondernemers stimuleren om zelf over hun bedrijf en toekomst na te denken.”