Toen de prijzen in de varkenshouderij rond 1998 slecht waren en het wetsvoorstel ‘herstructurering varkenshouderij’ werd aangenomen, besloten de ouders van Leeke Bouwens (28) te stoppen met het varkensbedrijf in Gendt. De toekomst ‘boer worden’ viel voor Leeke in duigen. Er was geen boerenbedrijf meer om op te volgen. Tijdens zijn studie agrarisch ondernemerschap in Dronten ging Bouwens op onderzoek uit: in welke veehouderijsector kon hij starten zonder eigen kapitaal? Inmiddels runt Leeke samen met zijn ouders een geitenopfok- en geitenmelkbedrijf in Gendt en Heeswijk-Dinther.

Tekst: Ellen van den Manacker
Beeld: Renske Smids

Boer worden wilde Leeke al van jongs af aan. Zijn passie lag niet bij het opvolgen van het ouderlijk varkensbedrijf, maar bij het runnen van een melkveebedrijf. In de loop der jaren kwam Leeke erachter dat het onmogelijk is om een melkveebedrijf op te starten zonder kapitaal. “Bij het houden van melkkoeien moest ik melkquotum en grond aankopen. Daar had ik het geld niet voor”, vertelt de jonge ondernemer.

Nieuw-Zeeland

Hij vertrok naar Nieuw-Zeeland om daar zijn geluk op een boerenbedrijf te beproeven. “Na drie maanden was ik weer thuis”, vertelt Leeke. “Ik dacht: is dit het nou? Wil ik mijn familie en vrienden achterlaten om in het buitenland te gaan boeren?” Bij thuiskomst belandde Bouwens voor stage en werk op een geitenbedrijf. “Dat beviel mij erg goed.”

Fokken

De geitenhouderij inspireerde de jonge ondernemer. In het derde jaar van zijn studie zag Bouwens de kans om te beginnen met het fokken van geitenlammeren in de varkensstal van zijn ouders. “Samen met mijn vader heb ik 250 geitenlammeren aangekocht. Ik deed het regelwerk en mijn vader het uitvoerende werk”, blikt Leeke terug. De opgefokte geiten kon de familie Bouwens voor een goede prijs verkopen aan een boer die vanwege de Q-koorts geruimd was. De business beviel goed: “Het jaar daarop kochten we 500 geitenlammeren aan”, aldus een enthousiaste Leeke.

Q-koorts

Leeke trad in VOF met zijn ouders. “Ze durfden het avontuur aan te gaan met mij”, zegt Bouwens. Toen de Q-koorts uitbrak in de opstart van het geitenopfokbedrijf, brak er een onzekere tijd aan. “Er was een vervoersverbod en er mochten geen nieuwe melkgeitenbedrijven starten. De Q-koorts bracht veel onzekerheid met zich mee, maar het is uiteindelijk allemaal goed gekomen.”

Huurlocatie

Na het afronden van zijn studie wilde de jonge ondernemer het bedrijf gaan uitbreiden. “We dienden een vergunningaanvraag in om op het erf van mijn ouders een nieuwe stal voor melkgeiten te bouwen”, aldus Leeke. De vergunning was nog niet binnen toen het tijd was om de bok bij de geiten te doen. Dus besloot de geitenhouder op zoek te gaan naar een alternatieve locatie om zijn geiten te melken. “Ik kwam terecht op een locatie in Heeswijk-Dinther. De boer was gestopt met het melken van geiten toen de prijzen slecht waren”, legt Bouwens uit. “Ik heb gevraagd of ik de locatie mocht huren. Dat was geen probleem.” In februari 2012 lammerden de geiten en kon Leeke gelijk starten met melken op de locatie in Heeswijk-Dinther.

‘Perfecte plaatje’

Terugkijkend op die periode is Leeke blij dat hij gestart is op een huurlocatie. “Ik had het perfecte plaatje voor ogen: ik was klaar met school, de vergunning zou rond zijn en we zouden een nieuwe stal bouwen”, vertelt Bouwens. “Uiteindelijk vind ik het niet erg om eerst een locatie te huren. Het is een goede stap voor het bouwen van een nieuwe stal. Stel het melken beviel niet en we hadden een nieuwe stal gebouwd, dan zaten we daar voor de rest van onze levens aan vast.”

Taakverdeling

Inmiddels is het bedrijf van de familie Bouwens uitgegroeid tot twee locaties. In Gendt worden 700 opfokgeiten gehouden en op de locatie in Heeswijk-Dinther worden  900 geiten gemolken. “Ik ben verantwoordelijk voor het algehele management en de locatie met melkgeiten. Mijn ouders houden zich bezig met de caravanstalling en de opfokgeiten”, zegt Bouwens.

Bewust

Alle plannen voor het opstarten en uitbreiden van het geitenbedrijf heeft Leeke zelf geschreven. Als geen ander is hij zich bewust van de kostprijs en de opbrengstprijs. “Ik wist precies wat elk element in het bedrijf kostte en wat de melk en de geiten moesten opbrengen toen ik begon”, vertelt Leeke. In de afgelopen periode is er veel veranderd in de prijzen waar Bouwens destijds mee rekende. “De kosten voor voer zijn gestegen en de melkprijs is ook omhoog geschoten.”

Netto-resultaat

Omdat er in de geitensector geen quotum gehanteerd wordt, kijkt Leeke liever naar zijn netto-resultaat dan naar zijn kostprijs. Leeke: “Ik wil zoveel mogelijk liters melk afleveren. Natuurlijk wil ik dat de kostprijs zo laag mogelijk is, maar het moet niet ten koste van de productie gaan. Ik ben gefocust op het resultaat en resultaat kost geld.”

Creatief met de kostprijs

De bodem van de kostprijs is in de geitenhouderij nog niet gehaald, zo geeft Bouwens aan: “De prijs voor geitenmelk is nu hoog. Elke extra liter melk levert geld op. Als de melkprijs omlaag gaat, dan worden boeren creatief om de kostprijs ook te reduceren.” De kostprijs van voer probeert Leeke zo scherp mogelijk te houden. Dit doet Bouwens door het werken in voergroepen op basis van melkproductie. “Ik houd de melkproductie en de conditie van de geiten nauwlettend in de gaten. De hoogproductieve geiten daag ik uit door met minder voer dezelfde productie te leveren. Bij de laagproductieve geiten bekijk ik welke invloed het aanleveren van meer voer heeft op de melkproductie”, legt Leeke uit.

Groeien

Ondanks de wens om met deze hoge melkprijs zoveel mogelijk melk te produceren, wil Bouwens ook graag groeien. “Een geit hoeft niet elk jaar gedekt te worden om melk te geven. Omdat ik wil groeien laat ik de geiten elk jaar dekken, dat kost veel melk”, vertelt Bouwens. In de toekomst hoopt Leeke te groeien naar 1500 melkgeiten. “Het liefst melk ik die in een nieuwe stal in Gendt”, aldus de jonge ondernemer. De vergunningaanvraag ziet er volgens de jonge ondernemer rooskleurig uit: “Zoals het er nu uitziet, gaat de vergunning voor nieuwbouw op het bedrijf van mijn ouders goedkomen. Dit heeft alleen veel tijd nodig.”

De kost gaat voor de baat uit, oftewel: om te verdienen moeten eerst kosten gemaakt worden.  Om uiteindelijk een goed rendement te behalen, is het voor een ondernemer belangrijk om goed in beeld te hebben hoe hoog de kosten precies zijn. De kostprijsberekening kan een belangrijk instrument zijn om de koers van een onderneming te bepalen. Een zorgvuldige berekening geeft naast inzicht in de te verwachten kosten ook duidelijkheid over de benodigde omzet van het bedrijf.

 Tekst: Ellen van den Manacker
Illustratie: Henk van Ruitenbeek

De kostprijs speelt een belangrijke rol in het agrarisch ondernemerschap. Intensieve ondernemers en tuinders zijn al lange tijd gefocust op de kostprijs. Voor melkveehouders, die sinds 1 april 2015 produceren voor de vrije markt, zal de kostprijs een steeds grotere rol spelen in hun bedrijfsvoering. Akkerbouwers en in toenemende mate melkveehouders worden  in de berekening van de kostprijs geconfronteerd met de hoge grondprijzen in Nederland.

Som van kosten

Wat is de kostprijs eigenlijk? Van Dale omschrijft de kostprijs als ‘som van kosten die nodig zijn voor het maken van een product’. Er bestaan vele methodes om de kostprijs te berekenen. Bij alle berekeningen wordt gerekend met directe en indirecte kosten en vaste en variabele kosten.

Kostprijs beheersen

Door de kostprijs te beheersen kan een bedrijf inspelen op een winstgevende bedrijfsvoering. Efficiënter werken, bepaalde investeringen wel of niet doen en door de kwaliteit van productiemiddelen als grond, gebouwen, mechanisatie en voer kan de kostprijs worden beïnvloed. Onder druk van de markt is in de afgelopen jaren de kostprijs op agrarische bedrijven al flink gedrukt.

Kansen en bedreigingen

Over de rol die de kostprijs moet spelen in een bedrijfsvoering zijn de meningen verdeeld. Hieronder worden enkele kansen en bedreigingen uiteengezet:

• Kans: Kostprijs geeft inzicht in bedrijfseconomische situatie. Door de kostprijs te bepalen en vooral door deze uit te splitsen in verschillende posten kan nauwkeurig bepaald worden waar het geld heen gaat.
• Kans: Vergelijk de kostprijs met collega’s en voorgaande jaren. Accountantskantoren verzamelen veel gegevens van hun klanten en berekenen hieruit gemiddeldes. Door de eigen gegevens te vergelijken met deze algemene cijfers kan bepaald worden hoe het bedrijf presteert vergeleken met andere bedrijven.
  • Kans: Gebruik de kostprijs als indicatie voor de verkoopprijs. Er zijn steeds meer agrarische ondernemers die een onderscheidend product aanbieden om zo meer invloed te hebben op de prijs die zij ontvangen. Voor ondernemers die zelf de vraagprijs kunnen vaststellen kan de kostprijs een goede indicatie zijn bij het vaststellen van de vraagprijs.
• Bedreiging: De focus op de kostprijs leidt de aandacht af van wensen uit de markt. Een volledige focus op de kostprijs maakt ondernemers blind voor de vraag uit de markt. Om rendabel te blijven in de bedrijfsvoering, moet een ondernemer zich altijd afvragen waar de markt om vraagt en daarop (proberen) in te spelen.
  • Bedreiging: De focus op de kostprijs leidt tot kortetermijnbeleid. Vaak is de kostprijsberekening gericht op de korte termijn. Hierbij wordt de langetermijnvisie wel eens vergeten. Besparen op bijvoorbeeld kwaliteit van bepaalde installaties, onderhoud of brandveiligheid kan op korte termijn de kostprijs drukken, maar op lange termijn voor hoge kosten zorgen als er een calamiteit ontstaat.
• Bedreiging: Het draait niet om een lage kostprijs, maar om rendement. Een te sterke kostprijsstrategie kan de aandacht afleiden van waar het uiteindelijk om draait: het behalen van een goed rendement.

Uitbesteden

Een mogelijkheid om het financiële risico te drukken is het uitbesteden van bepaalde activiteiten. Denk daarbij aan meer werk laten doen door de loonwerker of bepaalde activiteiten, bijvoorbeeld verpakken, uitbesteden aan een telersvereniging. Hierdoor kan de aanschaf van dure installaties of machines worden voorkomen. Met het uitbesteden van werkzaamheden kunnen vaste kosten dalen en stijgen de variabele kosten. Als de productie terugloopt, betekent dat dus ook een afname in de totale kostprijs.

Vijftien jonge boeren krijgen van het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt (NAJK) de kans om tijdens een intensieve studiereis meer te weten te komen over de land- en tuinbouw in China. De groep Chinareizigers vertrekt op donderdag 28 mei 2015.

De groei van de economie brengt nieuwe uitdagingen mee voor China, zeker op het gebied van landbouw, grondstoffen en voedsel. Door de toegenomen welvaart gaat de Chinese consument meer eisen stellen. Gezond en luxe voedsel, voedselzekerheid en het milieu zijn belangrijke vraagstukken geworden. China omvat met 1,4 miljard mensen 22 procent van de wereldbevolking. Toch heeft het land slechts beschikking over 7 procent van het wereldwijde landbouwareaal. Mede daardoor kijkt China zelf ook uitdrukkelijk over zijn grenzen heen.

Programma

In tien dagen bezoekt de groep NAJK-leden in China veel agrarische en verwerkende bedrijven, maar ook consumentenmarkten. Op een grote landbouwbeurs wordt deelgenomen aan een seminar, georganiseerd door de Nederlandse ambassade en enkele grote bedrijven uit de Nederlandse Agribusiness zoals Rabobank en FrieslandCampina. Daarnaast bezoekt de groep een breed spectrum van landbouwbedrijven actief in de melk-, vlees,- groente-, aardappelproductie, verwerking en afzet. Er wordt gesproken met zowel kleinschalige als grootschalige boeren en er wordt onderzocht wat de Nederlandse en Chinese landbouw voor elkaar kunnen betekenen. Onderweg en na thuiskomst op 8 juni deelt de groep hun opgedane ervaringen via blogs en social media en door ervaringsverhalen te vertellen op bijeenkomsten. Houd www.najk.nl in de gaten voor de laatste updates van de studiereis naar China.

Geen grote verrassing, de uitkomsten van het onderzoek naar de bodemvruchtbaarheid in Flevoland, uitgevoerd door de Wetenschappelijke Raad voor Integrale Duurzame Landbouw en Voeding (RIDLV). De resultaten liggen in lijn met de zorgen die onder boeren en tuinders al langer leven en met wat wij al aanvoelden: de kwaliteit van onze bodem neemt structureel af.

Voor een buitenstaander moet het onbegrijpelijk zijn, we zijn namelijk zelf schuldig aan deze trend. De meest vruchtbare gronden van Europa, verantwoordelijk voor ons dagelijks inkomen, de productiefactor van onze bedrijven, ze worden systematisch gedegenereerd. Door ons, wij boeren, omdat wij een inkomen willen genereren.

En dat is dan ook precies de reden waarom het gebeurt: om ons inkomen te kunnen blijven behouden zijn wij boeren genoodzaakt een bouwplan toe te passen dat voldoende inkomen genereert voor het benodigde bedrijfsrendement. Steeds meer agrariërs komen in een spanningsveld tussen gewin op korte termijn en lange termijn. Volgens RIDLV is dit versterkt door hoge grondprijzen, de sinds 2007 verdubbelde pachtprijzen en steeds kortere pachtperioden.

Dit spanningsveld moet doorbroken worden. Snel bovendien, voordat de structuur van onze gronden zwaar vernield is. Een optimale bodemvruchtbaarheid is in het belang van een duurzame voedselvoorziening, voedselzekerheid en groenblauwe diensten zoals waterhuishouding en ecologische functies. Uitgemergelde gronden zijn het zwartste scenario. Geen boer die daar van kan leven, een verpachter trouwens ook niet. Wellicht schuilt daarin dus ons gemeenschappelijk belang. Zowel pachters als verpachters zullen bang moeten zijn voor een toekomstbeeld dat er zo uit zal zien.

Dat de overheid niet het goede voorbeeld geeft helpt niet. De korte geliberaliseerde pachtcontracten die RVB aanbiedt stellen de verkeerde standaard die door andere verpachtende organisaties wordt overgenomen. Onze polders zijn ingericht voor voedselproductie. Het is in mijn ogen ook juist de taak van de overheid om de blik op de lange termijn te houden, namelijk duurzame voedselproductie. Het past niet bij een overheid om te gaan voor winstmaximalisatie op de korte termijn. In het mestbeleid ontbreekt het langetermijnperspectief bijvoorbeeld ook. Een bodemgericht mestbeleid zou meer oog hebben voor het belang van mest voor de bodemvruchtbaarheid. Het besef dat onze bodem een gemeenschappelijk goed is, voor ons allemaal van levensbelang, wordt nu door de overheid onvoldoende erkend, en dus geborgd.

RIDLV lijkt nu de noodklok te luiden. Dat ze dat nu doen is natuurlijk geen toeval. Dit is het jaar van de bodem, het moment! En de discussie over het nieuwe pachtstelsel is in volle gang. We hebben nu, zoals de Engelsen het noemen, een ‘window of opportunity’. Het moment waarop alles samenkomt en verandering in gang kan worden gezet.

Het schetsen van onze duistere toekomst alleen is echter niet voldoende om verandering te bewerkstelligen. Probleem, bewijs, dialoog en oplossing vormen samen de vensters van onze ‘window’. En die oplossingsrichtingen zijn er. Nieuwe pachtvormen en een pachtprijs gebaseerd op het agrarisch verdienvermogen, zoals bij reguliere pacht, kunnen ervoor zorgen dat de noodzaak om voor het korte gewin te gaan wordt weggenomen. Bij zowel pachter als verpachter. Op de korte termijn levert dit voor de verpachter minder op. Dat is niet in lijn met het economisch motief van de verpachter en zal dus niet meteen op enthousiasme kunnen rekenen. Dat is begrijpelijk en niet onrechtmatig. De winst op lange termijn maakt dat echter dubbel en dwars goed. De rekensom is met het rapport van RIDLV in de hand goed te maken. Dat gegeven moet de verpachters wèl aanspreken. In plaats van onze verschillen kunnen we dan nu het gesprek aangaan over datgene wat we willen delen: toekomstperspectief.

Eric Pelleboer
voorzitter NAJK