Op woensdag 18 juni bespreekt de Tweede Kamer of bepaalde landbouwdossiers al dan niet controversieel worden verklaard. In aanloop naar dit debat heeft NAJK samen met LTO een duidelijke boodschap afgegeven aan de Kamerleden: stel cruciale landbouwonderwerpen zoals stikstof, mest, dierwaardige veehouderij en pachtwetgeving níet uit.

De agrarische sector verkeert in grote onzekerheid sinds de val van het kabinet. Juist nu is het belangrijk om door te pakken op dossiers die al in gang zijn gezet. Vertraging is niet in het belang van Nederland en al helemaal niet van de Nederlandse land- en tuinbouw.

Belangrijke punten uit onze inbreng:

• Het startpakket op het stikstofdossier had onlangs groen licht gekregen van de Tweede Kamer en kan niet langer wachten. Nog dit jaar moet de spoedwetgeving aangeboden worden om de KDW uit de wet te halen. Emissiereductiedoelen in te voeren en uit te werken middels doelsturing. Een legalisatieprogramma te ontwikkelen voor PAS-melders en interimmers met een hedendaags referentiemoment. En de rekenkundige ondergrens juridisch te introduceren.
• Het Convenant Dierwaardige Veehouderij stond op het punt om afgerond te worden na een intensief proces. Met meer duidelijkheid over de algemene maatregelen van bestuur (AMvB) waarin wordt beschreven hoe een dierwaardige veehouderij er in 2040 uit moet zien. De behandeling van de AMvB moet doorgang vinden, zodat de invoeringsdatum van 1 juli gehaald kan worden en daarmee de benodigde duidelijkheid wordt gegeven.
• De omslag naar doelsturing is ingezet, onder meer met het 8e actieprogramma Nitraatrichtlijn. Deze verschuiving biedt boeren en tuinders ruimte om acties te ondernemen die het beste bij hun bedrijfsvoering passen, met als doel een nog verdere verbetering van de waterkwaliteit in Nederland op een manier die beter aansluit bij de praktijk. Hiervoor is het noodzakelijk dat het begrote budget hiervoor in de voorjaarsnota doorgang krijgt.
• Ook de pachtwetgeving stond in de startblokken, nadat er brede politieke steun was voor de ingeslagen koers. Na jarenlange vertraging is het van belang nog dit jaar de huidige pachtwetgeving te vervangen. Deze wetgeving sluit onvoldoende aan bij de praktijk en de transitieopgaven die er liggen voor het landelijk gebied. Een nieuwe pachtwet is cruciaal om jonge boeren toekomst te bieden en duurzaam grondgebruik te stimuleren.
• Door het wegvallen van de derogatie is er een groot mestprobleem ontstaan. Dat raakt de melkveehouderij enorm. De sector wil graag een generieke korting voorkomen. Daarom zijn NAJK en LTO in samenwerking met andere sectorpartijen en het bedrijfsleven met een extensiveringsregeling gekomen die de minister heeft begroot in de voorjaarsnota. Boeren en bedrijfsleven staan klaar om deze regeling tot een succes te maken, maar dan moet de regeling wel doorgang vinden met bijbehorend budget.
• De Europese discussie rondom het toekomstige Gemeenschappelijke Landbouwbeleid (GLB) en het Meerjarig Financieel Kader (MFK) loopt door. In de komende maanden worden de voorstellen voor zowel het GLB alsook het MFK verwacht. Deze hebben in potentie een grote impact op de Nederlandse landbouw voor de komende jaren. Nederland zal zich daartoe moeten verhouden door kleur te bekennen en een actieve rol op EU niveau te spelen. NAJK en LTO roepen daarom op om specifiek op het GLB en het MFK met duidelijke en door de Tweede Kamer gedragen Nederlandse standpunten te blijven werken. Alleen op die manier kunnen de belangen van de Nederlandse landbouw in Europa ook in de komende maanden behartigd blijven worden.

Daarnaast vraagt NAJK aandacht voor drie grote knelpunten binnen het stikstofdossier:

1. Geen oplossing voor PAS-melders en interimmers zonder NB-vergunning;
2. Een onbetrouwbaar systeem voor vergunningverlening;
3. Gebrek aan structureel beleid en uitvoeringskracht voor zowel stoppers als doorgroeiers.

Lees hier onze volledige inbreng omtrent beide debatten (‘Groslijst controversieel verklaren’ en ‘Stikstof en mestbeleid’) of lees hier onze volledig onderbouwing voor het stikstofdebat.

Toen het voor melkveehouder Henk Rougoor (58) uit Varsseveld duidelijk werd dat er geen opvolger was binnen de familie, besloot hij het over een andere boeg te gooien. Via Boer zoekt Boer kwam hij in contact met Leon Krabbenborg (36), een jonge boer met ervaring én ambitie. Wat begon met een proefperiode als ZZP’er, groeide uit tot een samenwerking waarin vertrouwen, communicatie en wederzijds respect centraal staan. Nu, vijf jaar later, runnen ze samen een bedrijf met zo’n 140 melkkoeien én mooie plannen voor een boomhut-B&B. Een verhaal over loslaten, opnieuw beginnen en samen durven bouwen.

Henk Rougoor en zijn vrouw hebben het goed voor elkaar: een mooi melkveebedrijf, gezonde koeien, op een fijne plek. Maar zoals bij veel boerengezinnen kozen zijn kinderen hun eigen pad. “Ze vinden het boerenleven prachtig, maar zijn liever onder de mensen,” zegt Henk. “En ik wil geen boer zijn tot ik erbij neerval. Mijn vader werd 82 en deed nog steeds klusjes op de boerderij, die ruimte wil ik later ook.” Geld maakt volgens hem wat dat betreft niet gelukkig. “Wat heb je aan een paar miljoen op de bank als je achter de geraniums zit?” Dus begon zijn zoektocht naar een buitenfamiliaire opvolger. Met vijf andere kandidaten vanuit Boer zoekt Boer was er uiteindelijk niet de juiste klik. Tot Leon zich meldde, een jonge boer uit de buurt met ervaring én een helder toekomstbeeld.

Van pijnlijk afscheid naar frisse start

Leon is opgegroeid op een melkveebedrijf en zat eerst in maatschap met zijn vader en oom. “De onderlinge verhoudingen waren eigenlijk op het moment dat ik in maatschap stapte al niet goed, maar ik was jong, hoopvol en misschien een tikkeltje naïef.” De situatie verslechterde. Zijn vader kampte met psychische problemen, waar niet over werd gepraat. “Op een gegeven moment kon ik niet meer. Na tien jaar in maatschap te hebben gezeten, ben ik er, toen de onderlinge communicatie niet verbeterde, op mijn 28e uit gestapt. Dat was pijnlijk, maar het gaf ook ruimte.”

Na een korte uitstap buiten de sector begon het boerenbloed bij Leon toch weer te kriebelen. “Via Boer zoekt Boer kwam ik in contact met Henk. Toen ik hier kwam, voelde het meteen goed. Nuchter, open en een klik in hoe we denken over koeien en het boerenleven. Machines zijn leuk, maar we moeten het van de koeien hebben.”

Een mede-ondernémer, geen medewérker

De samenwerking begon met een maand op proef. “Dat hadden we eerder ook gedaan met een andere kandidaat,” zegt Henk. “Maar daar miste ik het ondernemerschap. Leon bracht juist initiatief, en we vullen elkaar goed aan. Perfect, want ik zocht een mede-ondernemer en geen medewerker.” Sinds begin 2022 runnen ze samen het bedrijf. Leon doet de meeste dagelijkse taken en Henk werkt parttime buiten de deur als coach/adviseur. “Ik wil dat het straks echt zijn bedrijf is. Daarom heb ik ervoor gekozen om zelf buiten het bedrijf te werken. Je moet op tijd loslaten. Het feit dat ik nu iets anders doe, helpt heel erg bij het loslaten van. Dat is ook nodig.”

Het échte gesprek

Beiden weten hoe belangrijk goede communicatie is. Daarom schakelden ze vanaf het begin een agrocoach in. “Eén keer in de drie maanden komen we bij elkaar en evalueren we. Dan komen er dingen boven tafel die je anders misschien niet zegt,” vertelt Leon. “Je spreekt elkaar wel vaak bij de koffie, maar écht een goed gesprek voeren is toch anders.”

Henk vult aan: “Vaak speelt er iets kleins, maar het is net als bij een ijsberg: wat je ziet is maar een topje. Onder water zit de ballast. Die moet je wel boven krijgen.”

Wacht niet te lang!

Voor Henk is het duidelijk: op tijd beginnen is essentieel. “Te vaak zie ik dat boeren wachten tot het te laat is. Dan ben je 70, krijg je een ongeluk of word je ziek, en dan word er ineens voor jou bepaald wat er gebeurt. Zonde! Kijk vooruit en geef de jongere generatie ook de ruimte om erin te groeien.”

Tuurlijk zijn buitenfamiliaire overnames spannend, maar volgens Henk is dat bij een overname binnen de familie niet anders: “Mensen vragen mij wel eens ‘Is dat niet moeilijk met een ‘vreemde’?’ Dan zeg ik vaak: ik heb eerst vijf mensen afgewezen. Dat doe je met je eigen kind niet. Ook al twijfel je soms, je gaat toch door. Wat is dan eigenlijk lastiger?”

Boomhut met uitzicht op de koeien

Toekomstplannen zijn er genoeg. Leon droomt van een B&B in boomhutten achter de stal. “Het principe is heel simpel, een boomhut voor twee personen met een composttoilet en een kannetje water. ’s Ochtends breng ik het ontbijt naar de gasten door een mandje omhoog te takelen en ik breng ze met een golfkarretje weg. Die eenvoud spreekt me aan. Het boerenberoep is soms eenzaam, het lijkt me leuk om daarnaast ook mensen te kunnen ontvangen. We hebben een vergunning aangevraagd voor twee boomhutten, maar beginnen volgend jaar eerst eens met één.” Henk ziet het gelukkig ook zitten. “Tien jaar geleden kocht ik dat bos achter onze stal van de gemeente, zonder plan. Nu wordt het hopelijk iets moois! Als de gasten straks vanuit hun boomhut over de koeien uitkijken… prachtig toch?”

Boer zoekt Boer biedt toekomst

Beide ondernemers zijn blij met het platform Boer zoekt Boer. “De eerste keer dat ik op het platform keek was ik verbaasd over het aantal accounts”, zegt Henk, “Er zijn zoveel mensen die wel willen! Natuurlijk is niet iedereen geschikt, maar het animo is er wel en dat biedt kansen.” Voor Henk en Leon heeft het in ieder geval goed uitgepakt. Eerder dan Henk in eerste instantie had verwacht, verhuist hij deze zomer al met zijn vrouw naar het oude huis van zijn vader iets verderop. Leon hoopt met zijn gezin begin volgend jaar over te gaan. Voor beide een frisse nieuwe start!

Tot slot: de gouden tip!

Wat zouden Henk en Leon jonge boeren en bedrijfsoverdragers mee willen geven?

Henk: “Begin op tijd! Voor zo’n overnametraject moet je al snel 10 jaar uittrekken. En geef iemand écht de ruimte. Dat geldt niet alleen voor de ondernemers zonder opvolger, maar ook wanneer een potentiële opvolger eerst buiten de deur werkt: zorg dat ze dat niet te lang doen, want dan is straks het animo én je boerderij weg. Ondernemen is ook je bakens verzetten. Daar moet je over nadenken en dat moet je op tijd doen. Als je 65 bent, ben je al te laat!”

Leon: “Durf je kwetsbaar op te stellen. Het inschakelen van een coach is niet altijd de garantie dat het lukt, je bent wel echt zelf aan zet om je kwetsbaar op te stellen en onthoud: het ondernemerschap hier op de boerderij draait echt niet alleen om koeien of geld. Vooral ook om vertrouwen, communicatie én plezier. Je moet als ondernemer doen waar je gelukkig van wordt!”

De agrarische sector staat op een kruispunt. Terwijl de eisen op het gebied van duurzaamheid en dierenwelzijn toenemen, neemt ook de economische en politieke druk toe. De vraag die velen bezighoudt: Wat is het perspectief voor mij als jonge boer vanuit de markt? En wat vanuit de overheid? Tijdens een themabijeenkomst, georganiseerd door het NAJK, gingen leden en partners hierover in discussie. Onder leiding van voorzitter Roy Meijer werd de toekomst van verdienmodellen in de landbouw verkend.

Een blik op het verleden en de toekomst
Roy Meijer trapte de bijeenkomst af met een historisch overzicht van de ontwikkeling in de agrarische sector. Waar vroeger de overheid een sterke faciliterende rol speelde, moeten boeren nu steeds meer op eigen kracht opereren in een instabiele politieke en economische omgeving. Meijer stelde dat jonge boeren worden geconfronteerd met een lastige combinatie van toenemende duurzaamheids- en maatschappelijke eisen én de noodzaak om financieel levensvatbaar te blijven.

“In het verleden werkten overheid, keten, onderwijs en onderzoek samen om de primaire sector te ondersteunen. Maar die structuren zijn stap voor stap afgeschaft, waardoor het nu ieder voor zich is. Dat vraagt om een herorganisatie van de keten,” stelde Meijer.

De geopolitieke ontwikkelingen vormen hierbij een extra uitdaging. Verstoringen, zoals de coronapandemie en de oorlog in Oekraïne, tonen de kwetsbaarheid van mondiale ketens aan. Deze onrustige wereld dwingt Europa om ook naar buiten te kijken en fundamentele keuzes te maken: willen we dat onze voedselproductie hier behouden blijft?

Behouden we genoeg voedselproducenten?
De demografische ontwikkeling in de Europese landbouwsector maakt de discussie over toekomstbestendige verdienmodellen nog urgenter. Waar vroeger een groot deel van de boeren jonger dan 35 jaar was, bestaat nu slechts 5-8% van de Europese agrariërs uit deze leeftijdsgroep. Daarentegen is bijna de helft ouder dan 55 jaar. Daarnaast liggen er veel opgaven voor klimaat, stikstof, dierwaardigheid, water en natuurherstel. De afrekening van deze thema’s komt grotendeels bij de primaire producent op het bordje. Een grote uitdaging is om voldoende cashflow te behouden om dit allemaal te behalen. Als we serieus werk willen maken van voedselzekerheid, moeten we ons afvragen wie dat voedsel in de toekomst gaat produceren.

Efficiëntie versus duurzaamheid
Klaas de Jong van Royal A-ware wees op de enorme efficiëntieverbeteringen die de keten in de afgelopen decennia heeft doorgemaakt. Maar ondanks deze verbeteringen stelde hij de vraag: “Hoeveel verdient de boer eigenlijk?” De hoge duurzaamheids- en milieueisen maken productie in Nederland kostbaar en beperken de concurrentiepositie wereldwijd. “We moeten realistisch blijven. Europa loopt voorop in duurzaamheid, maar dat mag niet betekenen dat we onszelf uit de markt prijzen. Het moet haalbaar en betaalbaar blijven voor de hele keten. En de discussie moet gebaseerd zijn op de juiste feiten.” Stelde De Jong.

Marcel Wijnen van Rabobank stelde dat de beweging naar steeds goedkoper voedsel ons internationaal concurerend heeft gemaakt en een consumenten een hogere koopkracht heeft gegeven. Maar nu komen de verborgen nadelen aan het licht en worden grenzen bereikt. Ondanks meningverschillen over verduurzaming stelt hij dat regelgeving ons dwingt tot verandering. Daarbij is de vraag hoe we onze concurrentiepositie kunnen behouden belangrijk. Marcel waarschuwt dat verduurzaming geen nationale kwestie mag blijven; er is behoefte aan internationale standaarden en transparantie.

De rol van de consument
De rol van de consument in het waarborgen van duurzame landbouw kwam uitgebreid aan bod. Karin Haaksman van Koppert benadrukte dat de focus op lage prijzen in supermarkten een groot probleem is. “Het huidige systeem is niet houdbaar. Consumenten moeten misschien wel accepteren dat kwalitatief voedsel een grotere kostenpost wordt.” Erik van Ophoven van Achmea wees erop dat consumenten steeds meer besteden aan luxeproducten zoals vakanties en elektronica, terwijl de uitgaven aan voedsel sterk zijn gedaald.

Stefan Schulte van DeLaval denkt dat bewustzijn van de consument vaak ophoudt zodra ze in de supermarkt staan. “Ze kiezen toch vaak voor het goedkope product,” stelde hij. Om deze trend te keren, moet de overheid volgens de deelnemers een grotere rol spelen in het sturen van duurzaam consumentengedrag en het ondersteunen van boeren die aan strengere eisen voldoen. Hans Scholte (Flynth) voegde daaraan toe dat de publieke opinie vaak gebaseerd is op emotie en niet altijd op feiten.

De ketenpartijen
‘Hoe gaan wij voldoende boeren en verwerkers aan ons binden?’ is een vraag die steeds meer speelt bij de ketenpartijen. Om hun supply chain veilig te stellen voor de toekomst worden gezamenlijke programma’s opgesteld. Dit is de laatste jaren volop gebeurd, wat ook kansen biedt voor boeren. Echter een nadeel is dat er zoveel initiatieven zijn dat de consument het bijna niet meer snapt.

Meijer benoemt ketensamenwerkingen als kans “Nederland is sterk in kennis en logistiek. Door samenwerkingen binnen de keten kunnen we ons onderscheiden.”

Transparantie en “Tweakers” voor voedselproducten
Een innovatieve oplossing die werd besproken, was een platform voor voedselproducten, dat vergelijkbaar is met Tweakers, een website waar je alle producten kunt vergelijken op thema’s die jij belangrijk vindt. Dit zou consumenten meer inzicht bieden in de voedselketen. Ze kunnen zelf bepalen welke criteria zoals duurzaamheid, dierenwelzijn of CO2-uitstoot voor hen belangrijk zijn, en het platform toont hoe producten scoren op deze aspecten. Je kunt als boer namelijk niet goed scoren op alle duurzaamheidsthema’s.

Keurmerken bieden al enige transparantie, maar zo’n platform kan verder gaan door te laten zien waar de markt werkt en waar de overheid kan kiezen om in te grijpen.

Transparantie en gezamenlijke doelen in de keten, zonder juridische blokkades, zijn hierbij van belang. Ook is het essentieel dat de politiek duidelijke keuzes maakt in ruimtelijke ordening en milieubeleid, om onzekerheid voor boeren en banken te vermijden en ontwikkeling te stimuleren.

De rol van de overheid
Naast de markt en keten is er ook een rol weggelegd voor de overheid. Marcel Wijnen van Rabobank benadrukte het belang van consistent beleid. “Onzekerheid door wisselend overheidsbeleid maakt het moeilijk voor boeren en banken om lange termijn keuzes te maken.

Aanwezigen vonden dat de overheid een grotere rol moet spelen in het ondersteunen van de sector en dat ketensamenwerking van belang is. “Doelsturing in plaats van middelsturing kan ondernemers de vrijheid geven om zelf passende keuzes te maken,” stelde Wijnen. Toch blijven veel vraagstukken, zoals het juridische kader rondom stikstofbeleid en de rol van internationale concurrentie, complexe uitdagingen die om een gezamenlijke aanpak vragen.

Ook Hans Scholte van Flynth gaf aan dat de overheid bij elektrisch rijden ook een stimulerende rol heeft vervuld wat werkte, vervolgens komt de bal weer bij de consument te liggen.

Een hoopvolle toekomst
Wijnen voorziet dat een transitie naar een nieuw voedselsysteem tijd kost, net zoals het huidige systeem tientallen jaren heeft gekost. Uiteindelijk kan dit leiden tot een omkering in prijsstructuren, waarbij duurzame producten wellicht goedkoper worden dan niet-duurzame.

De bijeenkomst werd afgesloten met een positieve noot. Roy Meijer benadrukte dat, ondanks de uitdagingen, er een hoopvolle toekomst ligt voor jonge boeren. Door samen te werken in de keten en keuzes te maken, kan de sector sterker uit deze transitie komen. “Het is tijd om gezamenlijk keuzes te maken die niet alleen duurzaam zijn, maar ook economisch houdbaar. Zo zorgen we ervoor dat boeren kunnen blijven doen waar ze goed in zijn.” Als jonge boeren staan wij aan de basis van de keten. Het is aan de markt, keten en overheid om samen met ons te zorgen voor een toekomst waarin boerenbedrijven levensvatbaar blijven.

 

Deze discussiebijeenkomst met het thema ‘Verdienmodellen: meer waarde uit de keten’ is tot stand gekomen met medewerking van Erik van Ophoven (Interpolis – Achmea), Marcel Wijnen (Rabobank), Stefan Schulte (DeLaval), Hans Scholte (Flynth), Karin Haaksman (Koppert), Klaas de Jong (Royal A-ware), Roy Meijer (voorzitter NAJK), Mart Wagenvoort (GAJK), Naomi Mae (HAJK) en Bart Achtereekte (OAJK).