Afgelopen September werd bekend dat het kabinet stopt met het Nationaal Programma Landelijk Gebied NPLG. Samen met het transitiefonds en de gebiedsgerichte aanpak moest dit programma ervoor zorgen dat doelen omtrent klimaat, water en stikstof werden gehaald in samenspraak met vitale boerenbedrijven. Ondanks de afschaffing van het programma zijn de doelen blijven staan. In plaats van het transitiefonds 25 miljard, heeft het kabinet 5 miljard uitgetrokken voor innovatie en vrijwillige opkoop, daarnaast is er 500 miljoen euro per jaar toegezegd voor de uitbreiding van het Agrarisch natuurbeheer ANB. Afgelopen vrijdag presenteerde minister Wiersma twee kamerbrieven met hierin haar alternatief om te werken aan deze doelen middels de aanpak ‘Ruimte voor Landbouw en Natuur’ en de eerste contouren hoe het structurele budget voor ANB ingezet kan worden.

De basis is goed, invulling blijft onduidelijk
NAJK is blij met de gekozen logica in de aanpak Ruimte voor Landbouw en Natuur RLN. In de aanpak wordt onderscheid gemaakt tussen opgaven met generiek beleid, voor stikstof en broeikasgassen, en gebiedsspecifiek beleid voor ruimtelijke opgaven zoals waterkwaliteit, veenweide en de staat van de natuur. Deze denklijn sluit goed aan bij hetgeen waar NAJK al langer voor pleit. De gebiedsprocessen die zijn opgestart ten tijde van het NPLG waren met alle opgaven te complex, dit resulteerde in veel praten met weinig resultaat. “Deze nieuwe aanpak maakt het mogelijk om snel te schakelen en echt stappen te zetten!” aldus Merel Straathof portefeuillehouder leefomgeving.

Concretisering van de aanpak moet echter wel nog plaatsvinden. Zo worden gebiedsprocessen niet meer aangemoedigd vanuit het rijk. Wat lopende gebiedsprocessen kunnen verwachten is onduidelijk, dit baart NAJK zorgen. Ook is het nog onduidelijk hoe de gebiedsspecifieke opgaven worden aangepakt. Zolang de concretisering nog niet plaatsvindt kunnen we niet anders dan afwachten. Naast het gebrek aan concreetheid maakt NAJK zich zorgen over de haalbaarheid van het programma zolang een tijdspad voor implementatie en realisatie ontbreekt. De opgaven waar de landbouw mee te maken heeft, kennen deadlines. De Kader Richtlijn Water verplicht ons bijvoorbeeld om in 2027 te voldoen aan de voorschriften voor waterkwaliteit. Willen we met elkaar binnen drie jaar stappen zetten op dit dossier, dan is een tijdspad noodzakelijk.

Ook de inzet van 5 miljard voor met name innovatie en bedrijfsbeëindiging past in het plaatje. De voornemens zijn goed. Echter antwoorden op de vragen; hoe? wanneer? waar? en door wie? worden niet beantwoord. “De tijd begint te dringen. Hoe langer we stil staan, hoe radicaler de oplossingen die nodig zijn om op tijd te voldoen aan de Europese wetgeving”, stelt Straathof.

Agrarisch natuurbeheer, een waardig alternatief!
Agrarisch natuurbeheer kan een grote bijdrage leveren aan de biodiversiteit, waterkwaliteit en reductie van emissies. Om als jonge boer je bedrijf structureel in te richten met ANB is het noodzakelijk dat je contracten af kan sluiten voor de lange termijn en je fatsoenlijk beloond wordt voor de geleverde diensten. Zonder deze voorwaarden is een omschakeling op je bedrijf niet mogelijk. De minister is voornemens om aan deze criteria te gaan voldoen met contracten voor 20 jaar, periodieke indexering en concurrerende vergoedingen. Uit onderzoek moet blijken of dit haalbaar is. NAJK is hier heel blij mee en hoopt dat deze positieve lijn bij de voorjaarsnota, waar concretisering plaatsvindt, doorzet. Het is nog onduidelijk welke pakketten waar mogelijk zijn en welke vergoedingen hierbij horen. Ook met het nieuwe budget is niet alles overal mogelijk, er moeten keuzes worden gemaakt. Willen we met elkaar in 2026 stappen kunnen zetten, dan moet er begin 2025 duidelijkheid zijn om alles nog voor te kunnen bereiden. “De contouren zijn hoopvol, maar zonder deze duidelijkheid is het nog moeilijk in te schatten in hoeverre agrarisch natuurbeheer een echt alternatief verdienmodel wordt”, stelt Straathof.

NAJK gaat verder met haar inzet voor het concretiseren van de nieuwe aanpak. “Jonge boeren willen hun bedrijf op een duurzame manier kunnen doorontwikkelen. Pas na concretisering weten we waar we aan toe zijn en hoe we aan de opgaven kunnen werken. Willen we het voor jonge boeren mogelijk maken zich aan te passen, dan moeten er nu stappen worden gezet”, aldus Straathof.

NAJK en LTO roepen minister Wiersma op om duidelijkheid te geven aan de ondernemers in de NV-gebieden die zijn aangewezen op basis van fosfor als knelpunt. Het einde van het jaar nadert en er is nog steeds geen duidelijkheid over welke maatregelen de ondernemers daar kunnen verwachten. Dit is onverantwoord, ondernemers zijn alweer geruime tijd bezig met het opstellen van het bouwplan voor komend jaar met daaraan gekoppeld ook hun bemestingsplan. Wat NAJK en LTO betreft is het simpel en wordt in ieder geval de zekerheid geboden dat de voorgenomen 20% korting op de stikstofgebruiksnorm niet wordt doorgevoerd. In de plaats daarvan zouden ondernemers de keuze moeten krijgen uit alternatieve maatregelen die effectiever zijn en beter passen bij het gebied en de ondernemer.

Minister Adema kondigde bij de implementatie van NV-gebieden al aan te onderzoeken of specifieke fosformaatregelen mogelijk zijn, in plaats van een extra 20% verlaging van de stikstofgebruiksnorm. Waar fosfor een probleem zou zijn, is een korting op de stikstofgebruiksnorm volstrekt onterecht, onnodig  en niet effectief volgens NAJK en LTO.

Kanttekening
NAJK en LTO vinden dat recente bronnenanalyses gebruikt moeten worden voor NV-gebieden, of beter nog, dat de hele aanwijzing en Nitraatrichtlijn herzien moeten worden. Aangezien dit op korte termijn niet haalbaar is, moet  in ieder geval de vergaande maatregel van 20% korting omgezet worden in de betreffende gebieden.

Voordat er gesproken kan worden over alternatieven moet worden benadrukt dat in verschillende gebieden waar fosfor de reden is om deze gebieden aan te wijzen als NV-gebied, de vraag rijst of maatregelen binnen de landbouwsector daadwerkelijk in staat zijn om deze “fosfordruk” te verlagen. De achtergrondbelasting, bijvoorbeeld kweldruk, heeft een grote invloed in veel van deze gebieden en zou als bron beter in beeld moeten worden gebracht. Het voelt voor veel ondernemers in deze gebieden alsof zij gestraft worden voor iets waar ze geen invloed op hebben en waar  dus ook geen effectief beleid voor boeren en tuinders voor gemaakt kan worden. Nader onderzoek naar deze achtergrond belasting is nodig om dit goed in beeld te brengen en effectieve maatregelen te kunnen implementeren.

Keuzepakket
Als landbouw een bewezen rol speelt, moet de fosforemissieroute naar oppervlaktewater worden onderzocht. Volgens LVVN is afspoeling van bodemdeeltjes de belangrijkste bron. Sectorpartijen willen een breed pakket aan maatregelen om deze route aan te pakken, waarbij ondernemers vrij zijn om passende maatregelen te kiezen, met voorkeur voor flexibiliteit en uitbreidbaarheid van het pakket.

Het CDM heeft begin 2024 maatregelen geïnventariseerd en een advies uitgebracht. Het CDM onderschrijft dat de effectiviteit van de maatregelen sterk afhankelijk is van de lokale situatie, wat NAJK en LTO sterkt in de oproep om een keuzepakket beschikbaar te stellen voor telers in de aangewezen gebieden.

Slootkantenbeheer
Bovendien is bekend dat een deel van de bodemdeeltjes in het oppervlaktewater belandt als gevolg van erosie aan slootkanten. De oorzaak hiervan kan zowel liggen in het beheer van de slootkanten als door de invloed van invasieve exoten, zoals de rivierkreeft. Naast maatregelen gericht op de landbouwsector, zouden er ook passende maatregelen moeten worden genomen door de andere actoren die (mede) verantwoordelijk zijn voor het beheer van deze slootkanten.

Vandaag, op donderdag 24 oktober presenteerde het kabinet de Klimaat- en Energieverkenning 2024 (KEV). Deze jaarlijkse verkenning geeft inzicht in hoe o.a. broeikasgasemissies zich in de toekomst kunnen ontwikkelen aan de hand van bestaand klimaatbeleid. De KEV maakt duidelijk dat de gewenste emissiereductie uit landbouw en landgebruik voor 2030 nog veel van de landbouw vraagt. De aankondiging van minister Wiersma voor het implementeren van doelsturing op klimaat komt dan ook als geroepen.  “Zolang je als individuele ondernemer niet weet waar je aan moet voldoen kan je er ook niet in investeren op bedrijfsniveau”, stelt Merel Straathof, portefeuillehouder leefomgeving.

NAJK is niet verrast door de uitkomsten van de KEV 2024. Bedrijven die willen investeren in klimaat doen dit voor minimaal 20 jaar. Deze investeringen moeten in lijn zijn met de wensen van de markt en overheid. Echter is het tot op heden niet duidelijk waar je als bedrijf in 2030 en 2050 aan moet voldoen. Deze aanhoudende onduidelijkheid beperkt investeringen van jonge boeren in klimaatreductie.  Daarnaast worden de resultaten van managementmaatregelen nog onvoldoende meegenomen in de verkenning. De stap naar doelsturing voor de klimaat is om onder andere deze redenen al langer een grote wens van NAJK. Door aan de voorkant te stimuleren en aan de achterkant haalbare bedrijfsspecifieke emissiedoelen vast te stellen gaan ondernemers stappen zetten. Alleen zo krijgen we een beweging op gang.

De eerste contouren voor doelsturing zijn geschetst, na concretisering zal blijken welke gevolgen dit heeft voor de haalbaarheid van de klimaatdoelen. De doelstellingen voor 2030 komen snel dichterbij. “Een vlotte implementatie van doelsturing op broeikasgassen is nodig om jonge boeren voldoende tijd te geven om te werken aan de doelstellingen. Als NAJK werken we hier graag aan mee”, aldus Straathof.

In 2023 won Rik van der Weele de eerste editie van de EiwitChallenge, een wedstrijd georganiseerd door Limagrain en NAJK. De hoofdprijs was een volledig verzorgde studiereis naar Engeland, een land dat bekend staat om zijn grote areaal veldbonen – waarschijnlijk het grootste in Europa.

De groep bezocht eerst de site van Limagrain UK in Rothwell.

De EiwitChallenge
In de EiwitChallenge 2023 gingen 16 jonge boeren aan de slag met de teelt van veldbonen. Hun doel was om met deze teelt een eerste stap te zetten richting zelfvoorziening in de productie van plantaardig eiwit. Gedurende het teeltseizoen hielden de deelnemers intensief contact via een groepsapp, waarin ze ervaringen deelden en elkaar tips gaven. Bij de beoordeling van de deelnemers werd niet alleen gekeken naar de opbrengst en vakkennis, maar ook naar hun inzet en enthousiasme. Uiteindelijk sleepte Rik van der Weele de hoofdprijs in de wacht.

Studiereis naar Engeland
In augustus 2024 was het zo ver: Rik vertrok samen met het team van Limagrain naar Engeland. De reis begon met een boottocht naar Hull, waarna de groep een bezoek bracht aan het kantoor en de fabriek van Limagrain UK. Hier ontmoetten ze de Engelse collega’s die hen tijdens de reis zouden begeleiden. Na een eerste kennismaking en introductie over de veldbonenteelt in Engeland, bezocht de groep de eerste van drie boerderijen.

Tijdens de presentatie van Mr. Bean op de eerste boerderij die werd bezocht op de tweede dag.

Op de tweede dag stonden nog twee boerderijbezoeken op het programma. De locaties lijken op de kaart niet zo ver van elkaar vandaan te liggen, maar de afstanden in Engeland zijn toch net iets anders dan we hier gewend zijn. De bezochte boerderijen zijn gemengde bedrijven met akkerbouw en vleesvee. De gewassen worden geteeld als veevoer, het doel is om zo weinig mogelijk te hoeven aankopen.

Teeltrotaties zien er anders uit dan in Nederland, de nadruk ligt er van oudsher op tarwe en koolzaad. En natuurlijk is het heuvelachtige landschap een bepalende factor: veel grond leent zich er niet voor om bebouwd te worden en is alleen geschikt voor begrazing. Boeren hebben hier nog nauwelijks met regelgeving vanuit de overheid te maken.

Rik van der Weele: ‘in Nederland telen we veldbonen vooral voor de opbrengst, hier kiezen ze het gewas puur voor bodemverbetering’.

Veldbonenteelt
Met zo’n 180.000 hectare aan veldbonen heeft Engeland een aanzienlijk groter areaal van dit gewas dan Nederland. De teelt van veldbonen wordt daar vooral ingezet om de bodem te verbeteren, de opbrengst is minder belangrijk. Dit was ook iets wat Rik opviel tijdens de boerderijbezoeken: ‘in Nederland weten we natuurlijk ook dat veldbonen stikstof binden en de bodemstructuur verbeteren, maar dat is niet het teeltdoel. Bij ons ligt de focus echt op de opbrengst, anders kan het niet uit’.

Tijdens het laatste boerderijbezoek werd dit verschil nog eens bevestigd. De boer vertelt dat het niet gaat om de opbrengst (in tonnen), maar om de totale financiële meerwaarde van de teelt binnen het bouwplan. Dat is natuurlijk lastig in exacte cijfers uit te drukken, maar binnen een teeltrotatie met veel tarwe en koolzaad kan dit zeker uit, omdat deze gewassen meer opbrengen als volgteelt van de bonen.

Op dinsdag 17 september 2024 hebben Koppert en NAJK een partnerovereenkomst getekend. NAJK is blij om Koppert als partner te verwelkomen en kijkt uit naar een goede samenwerking!

Koppert, wereldwijd marktleider in biologische gewasbescherming en natuurlijke bestuiving, is een waardevolle kennispartner binnen de portefeuille akkerbouw van NAJK.
De overeenkomst weerspiegelt de gezamenlijke visie van NAJK en Koppert: het streven naar een toekomstbestendige landbouw. Met de expertise van Koppert, kan NAJK zijn inzet in de landbouw versterken.

Dit partnerschap biedt nieuwe kansen voor kennisdeling en innovatie, waarmee we gezamenlijk de uitdagingen in de landbouwsector aan kunnen gaan.